Kunnen we in Nederland ook een Great Resignation verwachten?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: Chief Economist Thijs Knaap en hoofd Team Beleid Peter Gortzak over de vraag of ook in Nederland werknemers massaal hun ontslag gaan indienen. “Men is in Amerika gevoeliger voor economische prikkels.”

De Great Resignation is de term die in de Verenigde Staten is gemunt om een recente trend op de arbeidsmarkt te omschrijven: miljoenen Amerikanen (vorig jaar waren het er 47 miljoen, 10 miljoen meer dan in 2020) die ontslag nemen. Dat doen ze over het algemeen niet om thuis op de bank te gaan zitten, maar omdat ze elders een baan kunnen krijgen met betere arbeidsvoorwaarden. Staat ons in Nederland ook zo’n Great Resignation te wachten?

Arbeidsvoorwaarden
Gortzak en Knaap zien daar vooralsnog weinig reden toe. En dat heeft twee grote oorzaken. Als eerste noemt Gortzak dat de Verenigde Staten een volstrekt andere arbeidsmarkt kennen dan Nederland, met zijn strengere regulering door onder meer cao’s. “Die cao’s voorkomen slechte arbeidsvoorwaarden. Wat ook verschilt met Amerika, is dat de Nederlandse overheid met haar steunpakketten veel ellende heeft voorkomen door te zorgen dat werknemers geen reden hadden om ontslag te nemen. Sommige economen vinden wel dat die steunpakketten hier te fors waren, waardoor enkele bedrijven kunstmatig in leven zijn gehouden. Ze hebben misschien een punt, maar daardoor was er hier geen aanleiding voor werknemers om massaal ontslag te nemen, zoals in Amerika.”

Net als Gortzak ziet Knaap de cao’s als een belangrijke oorzaak dat hier minder beweging op de arbeidsmarkt is dan in de Verenigde Staten. Daar hebben bedrijven vaak geen cao, en is het ontbinden van een arbeidscontract makkelijker. Dat leidt tot dynamiek: bedrijven ontslaan eerder, en werknemers kijken eerder naar mogelijkheden elders. “Voor de in Nederland grote, en door cao’s gereguleerde dienstensector is dat vaak lastiger. Een factor als loonsverhoging werkt in Amerika daarom sneller door op de arbeidsmarkt dan in Nederland. Wat je hier wel ziet, is dat bijvoorbeeld zorgpersoneel uit loondienst gaat en zich voor meer geld aanbiedt als zzp’er. Er zijn dus ook in Nederland wel manieren om betere arbeidsvoorwaarden te bedingen buiten de cao om.”

Wrange vruchten
In de zorgsector was dus wel wat beweging, net als in de Nederlandse horeca en evenementenbranche. “Daar plukken ze nu de wrange vruchten van het feit dat ze door corona lang gesloten zijn geweest,” stelt Gortzak. “Veel mensen die met een tijdelijk of nulurencontract in die sectoren werkten, kwamen op straat te staan. Zij kozen daarop vaak eieren voor hun geld en zijn bij de coronateststraten aan de slag gegaan. Dat is echt anders dan in Amerika, waar men vanuit de ene baan op zoek gaat naar een nieuwe, betere baan. Omdat het in Nederland alleen specifieke sectoren betreft, kun je hoogstens van een Resignation spreken, niet van een Great Resignation.”

De verschuiving op de Amerikaanse arbeidsmarkt heeft volgens Knaap ook te maken met de pensioneringsgolf in dat land. “In Amerika werden mensen ontslagen en kregen ze van de overheid een cheque mee, terwijl in Europa de bedrijven door de overheid overeind werden gehouden. De Amerikanen die net voor hun pensioen zo’n cheque kregen, gingen niet meer solliciteren. Zij verdwenen van de arbeidsmarkt en zorgden zo voor werkgelegenheid. In Europa bleef iedereen met een vast contract in dienst omdat ze toch doorbetaald werden.” Ook dat is een oorzaak dat er hier geen ontslaggolf heeft plaatsgevonden. “Want waarom zou je stoppen als je loon toch wordt doorbetaald? Het is in Amerika sowieso makkelijker om werknemers te ontslaan. Denk aan het beeld van de Amerikaan die met een doos in de handen het kantoor verlaat. Men is daar ook gevoeliger voor economische prikkels. Voor een klein verschil in loon wil een Amerikaan al van baan wisselen. Daardoor ontstaat schaarste en dan heb je het al gauw over een Great Resignation. In Nederland komen mensen toch minder snel in beweging, maar de druk op de arbeidsmarkt bestaat hier ook.”

Meer mensen die meer werken
Die druk is overigens een vrij recent verschijnsel. In de jaren zeventig en tachtig was er een overschot aan arbeid en konden er niet genoeg banen worden gecreëerd om alle werklozen aan het werk te krijgen. “Nu zitten we in een omgekeerde situatie,” aldus Knaap. “De babyboomers gaan met pensioen en blijven geld uitgeven, waardoor er meer arbeidskrachten nodig zijn. Tegelijkertijd is de aanwas van onderen, bijvoorbeeld door arbeidsmigratie, niet groot genoeg. De arbeidsmarktparticipatie is de afgelopen twintig jaar enorm gestegen, onder meer doordat oudere werknemers nu doorwerken tot hun AOW en niet meer vervroegd uittreden. De data ondersteunen het beeld van een Great Resignation dan ook niet. Eerder het omgekeerde: meer mensen gaan meer werken.”

Toch krijgen werkgevers hun openstaande vacatures maar met moeite gevuld. Dat heeft volgens Knaap vier gevolgen. “Er komt meer arbeidsmigratie op gang richting ons land. Denk aan de Engelssprekende dame die je te woord staat in de koffiezaak. Ten tweede leidt het tot hogere lonen, in ieder geval bij de bedrijven die zich dat kunnen veroorloven. De bedrijven die dat niet kunnen, redden het niet of kunnen in ieder geval niet groeien. En ten derde werkt het automatisering in de hand. Als een horecazaak bijvoorbeeld geen personeel kan vinden dat de bestelling opneemt, zullen ze een QR-code op tafel leggen zodat de klant via zijn telefoon kan bestellen. Een vierde gevolg kan zijn dat de overheid met maatregelen komt om de arbeidsparticipatie van vrouwen te verhogen, zoals een betaalbaardere kinderopvang.”